Ο Άγνωστος Κωνσταντίνος Μαλέας - Έργα περιόδου 1901-1910
19 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ - 09 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2017
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ο Κωνσταντίνος Μαλέας όπως και η μικρότερη κατά δέκα χρόνια αδελφή του Αθηνά που παρουσιάζεται στην συγκεκριμένη έκθεση, γεννήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη από τον Ανδρέα και την Ελεονώρα Μαλέα . Ο Κώστας όπως τον φώναζαν οι φίλοι του, γεννήθηκε το 1879 και πέθανε στην Αθήνα στις 4 Απριλίου του 1928.
Φοίτησε στην Μεγάλη του Γένους Σχολή και αμέσως μετά σπούδασε Αρχιτεκτονική στην Κωνσταντινούπολη. Το σχέδιο, το χρώμα, αλλά και η στενή του σχέση με την ύπαιθρο της Κωνσταντινούπολης που βρισκόταν το πατρικό του, αλλά και της Χάλκης που βρισκόταν το εξοχικό σπίτι του θείου του Ακεστορίδη που παραθέριζε εκεί ολόκληρη η οικογένεια, έκαναν τον νεαρό Κώστα να αγαπήσει ιδιαίτερα την ζωγραφική. Έτσι μετά το πέρας των σπουδών της Αρχιτεκτονικής, βρέθηκε στο Παρίσι στην Ανώτερη Κρατική Σχολή Διακοσμητικών Τεχνών και παράλληλα στο εργαστήρι του πολύ γνωστού Γάλλου μεταϊμπρεσιονιστή ζωγράφου Henri Martin από τον οποίο και επηρεάστηκε αρκετά.
Στο Παρίσι έμεινε ως το 1907 που γυρίζει στην Κωνσταντινούπολη. Όλο αυτό το διάστημα όμως φαίνεται ότι πηγαινοέρχεται στην Πόλη για να δει τους δικούς του, ειδικά μετά τον θάνατο του Πατέρα του που αναγκάζει την μητέρα του, να ζήσει μαζί με την Αθηνά , με την οικογένεια του Θείου της Ακεστορίδη . Σε αυτό το διάστημα, παίρνει μέρος και στην μεγάλη καθιερωμένη Διεθνή Έκθεση της Κωνσταντινούπολης ‘’Pera exhibition in the passage Oriental, Beyoglu’’, αλλά και δημιουργεί κάποια από τα ωραιότερα πρώιμα τοπία του, απεικονίζοντας τον Βόσπορο, τον Πύργο του Λέανδρου και τα τοπία της όμορφης Χάλκης.
Πνεύμα ανήσυχο και φιλοτάξιδο ο Μαλέας, ξεκινάει το 1908, το πρώτο του ταξίδι στην Ανατολή, που κρατάει μέχρι το 1910 και από το οποίο προέρχονται κάποια από τα έργα της παρούσας έκθεσης. Επισκέπτεται διαδοχικά, την Συρία, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο και τον Λίβανο και εκτός ότι δημιουργεί τα πρώτα έργα της Ανατολής που καθορίζουν την μετέπειτα πορεία του, λαμβάνει μέρος το 1909 στο ‘’Salon Internationale des Beaux-Arts’’, στο Κάιρο.
To 1910 επιστέφει στην Κωνσταντινούπολη και στέλνει στο Παρίσι , στο αναγνωρισμένο ‘’Salon des Independants’’, 6 έργα του. Τον ίδιο χρόνο γνωρίσει και την Φρόσω Τσορμπαντζόγλου , την οποία θα παντρευτεί το 1913. Ακολουθώντας την νέα του σύντροφο και την οικογένειά της, θα βρεθεί μεταξύ 1911-1913 σε Σμύρνη, Παρίσι, Αθήνα για να καταλήξει τέλος του 1913 στην Θεσσαλονίκη όπου προσλαμβάνεται σαν αρχιμηχανικός του Δήμου. Αρχές του 1914, γεννιέται το μοναχοπαίδι του Φωτεινός όπου θα του χαρίσει πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του, δύο εγγόνια, τον Ανδρέα και την Φρόσω. Το διάστημα αυτό, εκθέτει το 1911 στην μεγάλη Διεθνή έκθεση της Κωνσταντινούπολης και το 1912 και 1913, στο Salon des Independants στο Παρίσι.
Μετά την μεγάλη φωτιά της Θεσσαλονίκης το 1917 όπου καταστράφηκε μεγάλος αριθμός έργων του, η οικογένεια εγκαθίσταται στην Αθήνα, όπου μαζί με τους πρωτοπόρους της εποχής Ν.Λύτρα , Κ.Παρθένη , Θ.Τριανταφυλλίδη , Σ.Κατζίκη , Π.Βυζάντιο , Λ.Κογεβίνα , Ν.Οθωναίο , Ο.Περβολαράκη , Γ.Ζευγώλη , Δ.Στεφανόπουλο , Μ.Τόμπρο , και Ο.Φωκά, θα ιδρύσουν την Ιστορική ‘’Ομάδα Τέχνη’’ . Η αντιακαδημαϊκή αυτή ομάδα, στηριζόμενη από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, θα ταράξει τα νερά και θα στρέψει την Νεοελληνική Τέχνη σε διαφορετική ρότα από την Ακαδημία του Μονάχου. Θερμός υποστηρικτής ο Μαλέας της δημοτικής γλώσσας και της ανανέωσης, θα πάρει μέρος στην Νέα Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση μέσα από διάφορες επιτροπές της εποχής. Η στήριξη αυτή θα σφραγιστεί με την εικονογράφηση του νέου Αναγνωστικού το 1918 που έγινε γνωστό σαν το ‘’Αλφαβητάρι του Ήλιου’’. Παράλληλα γίνεται μέλος του συμβουλίου της Εθνικής Πινακοθήκης, Διευθυντής στο Μουσείο Λαϊκών Χειροτεχνημάτων και γραμματέας της κρατικής Καλλιτεχνικής έκθεσης. Το 1918 εκθέτει στην Ελληνογαλλική έκθεση του Ζαππείου. Το 1919 η Ομάδα Τέχνης ταξιδεύει με τα έργα της για το Παρίσι, σε μια Ιστορική Έκθεση που θα εγκαινιάσει ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Από το 1920 έως το 1923, ταξιδεύει σε όλη την Ελλάδα, όπου αποτυπώνει κάποια από τα ωραιότερα τοπία της Καλλιτεχνικής του καριέρας. Τα σχέδια που ζωγραφίζει τα σπίτια της Ελλάδας, θα αποτυπωθούν στο λεύκωμα που εκδίδεται μετά τον θάνατο του, το 1929 με τίτλο ‘’Εικόνες Λαϊκής Αρχιτεκτονικής’’ . Τελευταίες συμμετοχές του σε Διεθνή έκθεση θα είναι το 1920 και 1927 στο ‘’Salon d’Automne’’ του Παρισιού.
Το 1923 του απονέμεται το Αριστείο των Γραμμάτων και Τεχνών. Τον Δεκέμβριο ταξιδεύει και πάλι στην Αίγυπτο όπου θα δημιουργήσει μια σειρά έργων που θα εκθέσει ένα χρόνο αργότερα στο Ζάππειο. Τα χρόνια που απομένουν μέχρι το 1928 που φεύγει από την ζωή, συνεχίζει να δημιουργεί καταπληκτικά τοπία όπου έμειναν στην Ιστορία της Νεοελληνικής Τέχνης.
Σε όλη του την καλλιτεχνική πορεία, αρθρογραφούσε πάντοτε σε διάφορα έντυπα, όπως ο περιοδικός τύπος της Κωνσταντινούπολης, ο Νουμάς, το Ελεύθερο Βήμα και σε διάφορα περιοδικά τέχνης της εποχής, υποστηρίζοντας πάντα τις ανανεωτικές του σκέψεις.
Το 1936, 29 έργα του συμμετέχουν σε μεταθανάτια έκθεσή του στην Biennale di Venezia , μαζί με μεταθανάτια έκθεση έργων του Νίκου Λύτρα και του Μιχάλη Ζαβιτσάνου , αλλά και με πολλά έργα ζώντων καλλιτεχνών στο νέο Ελληνικό περίπτερο που μόλις έχει κτισθεί.
Το 1980, επί Διεύθυνσης Δημήτρη Παπαστάμου, οργανώνεται από την Εθνική Πινακοθήκη, η τελευταία μεγάλη αναδρομική έκθεση για τον Καλλιτέχνη με 168 έργα του. Έκτοτε έργα του εμφανίζονται μόνο αποσπασματικά σε μικρό αριθμό σε διάφορες σημαντικές ομαδικές εκθέσεις.
Δημήτρης Παπαγεωργόπουλος
Ερευνητής Νεοελληνικής Τέχνης
